گزارش کارآموزی کنترل فیزیکی و شیمیایی دارو
| دسته بندی | علوم پزشکی |
| بازدید ها | 0 |
| فرمت فایل | doc |
| حجم فایل | 851 کیلو بایت |
| تعداد صفحات فایل | 200 |
گزارش کارآموزی کنترل فیزیکی و شیمیایی دارو در 200 صفحه ورد قابل ویرایش
مقدمه ................................................................................................................................................................ 1
چکیده................................................................................................................................................................ 2
تاریخچه............................................................................................................................................................. 4
بخش اول
تاریخچه شیمی دارویی.............................................................................................................................. 7
تئوری شیمی دارویی................................................................................................................................... 7
تعریف شیمی دارویی................................................................................................................................... 8
طبقه بندی داروها ....................................................................................................................................... 9
واکنش های اسیداسیون............................................................................................................................ 10
دهالوژناسیدن.................................................................................................................................................. 11
گیرنده دارو یا رسپتور................................................................................................................................. 11
پیش دارو یا پرودراگ ................................................................................................................................ 13
خلق دارو........................................................................................................................................................... 14
تعریف آنالوگ یک دارو............................................................................................................................... 16
متابولیسم داروها .......................................................................................................................................... 16
شرط انجام متابولیسم ................................................................................................................................ 18
نام گذاری داروها .......................................................................................................................................... 19
تغییر ملکولی با ایجاد پیوند دوگانه ...................................................................................................... 20
آگونیست و آنتاکونیست.............................................................................................................................. 21
ایزو استرها........................................................................................................................................................ 22
بید ایزو استرها .............................................................................................................................................. 22
ایزو استرهای کلاسیک ............................................................................................................................. 22
ایزواسترهای غیر کلاسیک ...................................................................................................................... 23
ضد دردها ........................................................................................................................................................ 23
ضد دردهای قوی ......................................................................................................................................... 23
مورفین .............................................................................................................................................................. 24
مشتقات مورفین ........................................................................................................................................... 25
ضددردهای گروه فنیل پریدین ............................................................................................................. 26
برخی از مشتقات مربوط به ضددردهای گروه فنیل پریدن....................................................... 27
ضد دردهای گروه دی فنیل پروپیل آآمین ....................................................................................... 27
ضددردهای ضعیف و متوسط الاثر ....................................................................................................... 28
مشتقات پارا آیندنفل................................................................................................................................... 29
مشتقات پیرازول ........................................................................................................................................... 29
فنیل بوتازون .................................................................................................................................................. 30
ضد دردهای خانواده آنترالینک اسید .................................................................................................. 30
مشتقات آریل الکنوئینی اسیدها ............................................................................................................ 30
داروهای ضد سرخه .................................................................................................................................... 31
داروهای خلط آور ........................................................................................................................................ 31
بیهوش کننده های عمومی ...................................................................................................................... 32
بخش دوم
مشخصات و شرایط کار در یک لابراتوار داروسازی نمونه ......................................................... 35
بخش تهیه گرانول......................................................................................................................................... 36
بخش قرص سازی......................................................................................................................................... 37
بخش قرصهای بدون روکش .................................................................................................................. 37
بخش روکش دادن قرصهای پوشش دار ........................................................................................... 39
بخش کپسول سازی ................................................................................................................................... 40
بخش داروهای نیمه مایع (پماد و کرم سازی)................................................................................ 41
بخش تهیه مایعات خوراکی .................................................................................................................... 46
کنترل هنگام تولید در صنعت داروسازی .......................................................................................... 49
کنترل در انبار مواد اولیه یا در اتاق توزین ....................................................................................... 49
روش سنجش متوکلوپرآمید هیدروکراید ......................................................................................... 51
محلول استاندارد .......................................................................................................................................... 52
روش سنجش کپسول تتراسایکلین ..................................................................................................... 52
روش سنجش قرص ویتامین C جوشان .......................................................................................... 53
روش سنجش پماد تتراسایکلین 3%.................................................................................................... 53
روش سنجش مپروبامات قرص یا گرانول........................................................................................... 54
روش سنجش قرص استامینوفن ........................................................................................................... 54
روش سنجش دیکلوفناک سدیم .......................................................................................................... 55
روش سنجش دراژه ایبوپروفن 400................................................................................................... 56
روش سنجش ویتامین A ........................................................................................................................ 56
روش سنجش کپسول رینامپین 300mg........................................................................................ 57
روش ساختن بافر پتاسیم دی هیدروژن فسفات باPH=7.4.................................................. 57
روش سنجش دراژه کلرامفنیکل 250mg ..................................................................................... 57
روش سنجش ناخالصی های کلرامفنیکل 250mg..................................................................... 58
روش سنجش کلیدنیوم سی 5mg....................................................................................................... 58
روش ساختن محلول تیمول بلو ............................................................................................................ 58
روش دی سولوشن کپسول رینامپین ................................................................................................. 58
روش دی سولوشن قرص استامینوفن ................................................................................................ 59
طرز تهیه بافر فسفات PH=5.8........................................................................................................... 60
روش دی سولوشن شیاف ایندمتاسین .............................................................................................. 60
روش دی سولوشن قرص آلوپوریندل ................................................................................................. 61
روش دی سولوشن دراژه کد دیاز پوکساید mg5........................................................................ 62
روش دی سولوشن کپسول تتراسایکلین 250mg....................................................................... 62
روش دی سولوشن دراژه دیکلوفناک ................................................................................................. 63
روش دی سولوشن دراژه ایبوپروفن .................................................................................................... 63
روش دی سولوشن قرص پروبامات ...................................................................................................... 65
طرز درست کردن محلولهای لازم ....................................................................................................... 65
بخش سوم
دستگاه حداسی.............................................................................................................................................. 67
دستگاه سنجش سختی ............................................................................................................................ 68
دستگاه فرسایش سنج................................................................................................................................ 69
دستگاه ph سنج ......................................................................................................................................... 70
حمام آب گرم (بن ماری).......................................................................................................................... 70
دستگاه دی سولوشن ................................................................................................................................. 71
ترازوی آزمایشگاه ........................................................................................................................................ 71
دستگاه رطوبت سنج .................................................................................................................................. 72
بخش چهارم
شناسایی 1....................................................................................................................................................... 73
شناسایی 2....................................................................................................................................................... 73
شناسایی 3....................................................................................................................................................... 74
شناسایی 4....................................................................................................................................................... 75
شناسایی 5 ..................................................................................................................................................... 75
شناسایی 6 ..................................................................................................................................................... 76
شناسایی 7 ..................................................................................................................................................... 76
شناسایی 8 ..................................................................................................................................................... 76
شناسایی 9 ..................................................................................................................................................... 77
شناسایی 10 ................................................................................................................................................. 77
شناسایی 11................................................................................................................................................... 78
شناسایی 12 ................................................................................................................................................. 78
شناسایی 13 ................................................................................................................................................. 78
شناسایی 14 ................................................................................................................................................. 79
شناسایی 15 ................................................................................................................................................. 79
شناسایی 16................................................................................................................................................... 80
شناسایی 17 ................................................................................................................................................. 80
شناسایی18..................................................................................................................................................... 81
شناسایی19..................................................................................................................................................... 81
شناسایی20..................................................................................................................................................... 81
شناسایی21..................................................................................................................................................... 82
شناسایی22..................................................................................................................................................... 83
شناسایی23..................................................................................................................................................... 83
شناسایی24..................................................................................................................................................... 83
شناسایی25..................................................................................................................................................... 84
شناسایی26..................................................................................................................................................... 84
بخش پنجم
اثرات فارماکولوژی داروها ......................................................................................................................... 86
ایندومتاسین ................................................................................................................................................... 87
ایبوپروفن ......................................................................................................................................................... 87
رینامپین ........................................................................................................................................................... 88
ویتامین A........................................................................................................................................................ 89
مپروبامات ........................................................................................................................................................ 90
متوکلوپرامید .................................................................................................................................................. 91
اسید اسکوربیک ویتامین C..................................................................................................................... 92
کلیدنیوم C...................................................................................................................................................... 93
تتراسایکلین .................................................................................................................................................... 94
دیکلوفناک سدیم ........................................................................................................................................ 95
کلوامفنیکل ..................................................................................................................................................... 97
استامینوفن ...................................................................................................................................................... 98
کلودیازپوک ید ............................................................................................................................................. 100
خواص فیزیکی .............................................................................................................................................. 101
پیوست
منابع
چکیده
بشر از دیرباز برای مقابله با معضل درد بدنبال یک درمان و وسیله تسکین خاطر بوده است . در طی قرون و اعصار شیوه های مختلف درمانی که برخی از آنها با سحر و جادو و خرافه همراه بوده اند دست به دست یکدیگر دادند تا بلکه گره از پای معضل درد باز کنند ولی این مهم جزء با سلاح علم و دانش و شناخت حل نگردید .
با مرور زمان و با گسترش علم و فن و تجهیز وسایل جدید تکنولوژی پیشرفته ،انسان به طب نوین و درکنار آن به مقوله ((دارو)) به شکل نوین توجه بیشتری نشان داد . پیشرفتهای جدید جامعه کنونی ما را قادر ساخته است که تا حد بالایی توانایی مقابله با درد و آسیبهای قابل جبران را با توجه به نوع و محل ضایعه و امکانات موجود داشته باشیم .
موجود زنده ای چون انسان ،ترکیب پیچیده ای از انواع ارگانیسم ها و مکانیسم های حیاتی عالی است و در واقع بنا به تعبیری شاهکار خلقت است .هر گونه عدم توازن و عدم تعادلی می تواند منجر به بروز بیماری و اختلال در سیستمهای بدنی و کارآئی کلی انسان گردد ، بنابراین نحوه بکاربردن دارو، میزان دقیق مصرف تعداد دفعاتی که می بایستی مصرف گردد و اینگونه امور معمولاً توسط اولیای امور (پزشکان و مسئولان امور دارویی) در اختیار مصرف کننده قرار می گیرد ، به غیر از آن مسئله مهم دیگر نحوه ساخت و کیفیت دارو می باشد که مربوط به امور داروسازی و کارخانجات تولید مواد دارویی می شود .
بطور کلی هر دارویی به غیر از ماده موثر به یک سری مواد جانبی و کمکی احتیاج دارد که این مواد جانبی برای کمک به پرس کردن قرص ها ، زمان باز شدن قرص و کپسول در محیط داخلی بدن ، کمک به افزایش مقاومت قرص در برابر ضربه یا پایداری دارو و حتی برای کمک به افزایش اثرات درمانی دارو به ان افزورده می شوند .
بعنوان مثال در یک قرص موادی برای چسباندن ذرات ،چرب و روان کردن قرص ، اسانس ، روکش ، رنگ مجاز خواراکی ماده باز کننده و .... به کار می رود .
قبل از ساختن یک دارو ، معمولاً بر حسب دستور کار مواد اولیه لازم سفارش داده می شود . سپس آزمایشاتی بر روی نمونه رسیده انجام داده می شود تا مرغوبیت و استاندارد بودن مواد توسط متخصصین تایید شود انجام این آزمایشها توسط آزمایشگاههای کنترل کیفی صورت می گیرد هدف نگارنده از نگارش این سطور صرفاً ارائه یک گزارش و رفع تکلیف نیست بلکه اشنا ساختن دیگران با مجموعه فرآیندهایی است که بطور کلی دید خواننده را از یک نظر سطحی به نظر کارشناسی تغییر دهد .
تاریخچه
پس از موافقت مسئولین امور با طی دوران کارآموزی من در روز اول ورود به کارخانه به تاریخچه ان علاقمند شدم و این بی دلیل نبود چرا که شنیده بودم این کارخانه قدیمی ترین شرکت داروسازی در سطح کشور است (البته بنا به ادعای مسئولان و منبعی که در اختیارم قرار داده شده بود در هر صورت خواننده در رد و قبول این مطلب دارای اختیار است) به طوری که من اطلاع حاصل کردم این کارخانه اولین بار در حدود سال 1328 بصورت لابراتوار کوچکی در خیابان سرچشمه تهران توسط دکتر عبیدی بنام ((لابراتوار دکتر عبیدی)) تاسیس شد بدلیل کمبود جا و همجواری با منازل مسکونی که طبعاً مشکلاتی را ایجاد می کرد در سال 1336 به محل فعلی خود در خیابان دکتر علی شریعتی دو راهی قلهک منتقل گردید . البته امروزه پس از گسترش بی رویه این مکان جغرافیایی مسئولین امر احتمال انتقال کارخانه را بخارج از شهر تهران بطور جدی مورد بررسی قرار داده اند . سپس شرکت امریکایی ((داوکمیکال)) امتیاز و سهام آن را خریداری کردند . پس از پیروزی انقلاب اسلامی سازمان صنایع ملی ایران اداره امور ان را در دست گرفت و نام ان را به ((بیوفارما)) تغییر داد . در سالهای اخیر شرکت بصورت سهامی عام اداره می شود و نام آن به ((شرکت داروسازی حکیم)) تغییر یافته است . البته بنا به نیازهای موجود و همگام با صنعت و تکنولوژی مدرن این شرکت نسبت به نوسازی و تجهیز دستگاهها و ماشین الات خود اقدام نموده است . آزمایشگاه کنترل کیفی شرکت داروسازی حکیم با مجهز بودن به دستگاههای مدرن و کادر کارآزموده نظارت دقیقی بر کلیه مراحل تولید صنعتی دارو دارد که اهم مراحل نظارت به شرح ذیل می باشد .
- در آزمایشگاه فرمولاسیون ،بطور دائم فرمول محصولات مورد مطالعه و احتمالاً تجدید نظر (به مقدار جزئی ) قرار می گیرد .
- با کمک دانشگاههای معتبر و مراکز ذیصلاح تستهای Bioavalability بر روی کلیه محصولات صورت می گیرد .
تعریف شیمی دارویی :
بر اساس تعریف (الیوت)ULYOT شیمی دارویی رشته ای است که اصول شیمی و زیست شناسی را به کارگرفته و دانشی می آفریند که در آن مواد درمانی حاصل می گردد نتیجه اینکه شیمی دارویی دان نه تنها باید یک شیمی آلی دان قابلی باشد بلکه باید اطلاعات اصولی در علوم زیستی به خصوص بیوشیمی و فارموکولوژی داشته باشد .
فارماکولوژی : مطالعه اثر مولکولهای مختلف بر روی انسان .
ارتباط شیمی دارویی با علوم دیگر به این ترتیب می باشد :
طب داخلی ، داروسازی و بیوفارماسی ، زهرشناس و آسیب شناسی ، فارماکولوژی ، شیمی و بیوشیمی ، زیست شناسی و میکروب شناسی ، شیمی دارویی .
در یک همکاری تنگاتنگ مرتبط به مهم این تخصصهاست که دارو ساخته می شود اگر هر کدام از این ارتباطها نباشد دارو مناسب نیست . دانش بیوشیمی ایده اولیه را می دهد که چه ساختارهایی دارای مضرات کلی و شناخت شده بر روی ژنهای وراثت یادگیری و بینایی و .... است .
از نظر زیست شناسی و ... باید بررسی شود بعضی ساختارها شاید بتوانند ایجاد کننده و رشد دهنده میکروبها باشند این دارو باید توسط فارماکولوژی تست شود که اثر دارد یا نه ؟ بعد دکتر دارو ساز توسط دانش بیوفارماسی بررسی می کند زهرشناسی و آسیب شناسی این است که ایجاد سموم نکنند و اثرات جانبی نداشته باشد .
طبقه بندی داروها :
به دو صورت کلی انجام می شود :
الف) طبقه بندی بر اساس ساختمان شیمیایی
این طبقه بندی در گذشته به طور گسترده ای بکار گرفته شده است و هنوز هم برخی از مولفین این نوع طبقه بندی را بکار می برند . بر اساس این نوع طبقه بندی داروها در یک یا چند بخش از گروههای شیمیایی به شکل زیر قرار می گیرند .
استالها RCOOH+2ROH"RCHOORR
همی استالR- CHOOHR " RCOOH+ROH
استالها ، اسیدها ، الکلها ، آمیدها ، آمینها ، آمینواسیدها ، آمینوالکلها ، آمینواترها ، آمینوکتونها ، ترکیبات آمونیوم ، انولها ، استرها ، اترها ، ترکیبات هالوژن دار مانند هیوسین ، لاکتامها (آمیدحلقوی) راههایی که ما از شر کلیه ناخالص خلاص می شویم که یک راه آن این است .
نمکهای آمونیوم در آب محلول می باشند شرط آن این است که ما سر ملکول را آنقدر حجیم نکنیم که نتواند عبور کند که همان نظریه فیشر می باشد که ازت را هم معمولاً به صورت نمکهای آمونیوم در می آورند .
ب) طبقه بندی دارو بر اساس اثر فارماکولوژیک
فارماکولوژی : بررسی اثر ملکولهای مختلف بر روی بدن موجود زنده .
1- مواد فارماکودینامیکی که در بیماریهای غیرعفونی برای اصلاح اعمال غیرطبیعی بدن بکار برده می شود .
2- مواد شیمی درمانی که برای بیماریهای عفونی بکار می رود .
3- ویتامین ها
4- هورمونها
که باز هر کدام از این موارد تقسیم بندی خاص خودش را دارد مثلاً در بین مواد فارماگودنیامیکی گروههای زیر را داریم :
داروهایی که بر دستگاه اعصاب مرکزی اثر می گذارند ، داروهایی که دستگاههای عصبی محیطی را تحریک می کنند و یا باز می دارند ، داروهایی که اصولاً در دستگاههای قلبی ، عروقی و کلیوی اش می گذارند ، به طور کلی درد یا عفونی است و یا غیرعفونی .
داروهایی که اثر فارماکولوژی می گذارد و یک دینامیسم را ایجاد می کند و آن درد را درمان می کند که عفونی نیست . داروهای عفونی بارزترین علامتش تب است (تب ناشی از سرماخوردگی و تب ناشی از سرطان) و روش مبارزه با تب را شیمی درمانی گویند . سرطان از بهم خوردن نظم درون مولکولی (دورن سلولی) بوجود می آید . بنزن و آزبست به شدت سرطان زا می باشد . بنزن اگر از طریق پوست وارد شود باید متابولیز شود . یعنی سوخت و ساز شوند و دفع شوند . بنزن در فاز اول متابولیسم خود اکسید می شوند و اپواکسید می شوند و در اینجا ناپایدار است پس در خون باید نوکلئوفیلهای بوجود آید تا این حلقه را باز کند . اگر در زمان تکثیر سلولی اتفاق افتد نظم آنها بهم می ریزد و سرطان بوجود می آید . بیماریهای عفونی موادشان شیمی درمانی است .
ویتامین : برای تقویت می باشد .
هورمون ها : ساختارهای مهم خانواده پپتید می باشد هم خانواده مواد سازنده بیولوژیکی است . هورمونها ساختمان های پپتیدی یا پروتئنی دارند .
واکنشهای اکسیداسیون :
واکنشهای اکسید اتیو اغلب در کبد انجام شده و به مقدار کمی هم در پلاسما کلیه ها و بافتها انجام می گیرد آنزیم انجام دهنده عمل اکسیداسیون معروف به میکروزوم می باشد برای انجام واکنش های اکسیداسیون توسط این آنزیم ها در کبد باید حتماً اکسیژن و کوآنزیم NADPH (فرم احیا شده نیکوتینا آدنین دی نوکلئوتید فسفات) وجود داشته باشد . NADPH با قسمت میکروزمان و یا قسمت پروتئینی آن ترکیب شده و ترکیب حاصل مجدداً با اکسیژن ترکیب می گردد و بدین وسیله اکسیژن فعال بوجود می آید سپس این اکسیژن فعال بوجود می آید سپس این اکسیژن فعال توسط یک ترکیب حد واسط به دارو منتقل می شود این مراحل را می توان به صورت زیر خلاصه نمود :
NADPH +A+H+"AH2+NADP+
AH2+O2"AH2O2
AH2O2+DRUG"D+O+A+H2O
1- اکسیداسیون حلقه آروماتیک 2- اکسیداسیون زنجیرجانبی 3- واکنش اکسیداتیو N دالکیلاسیون 4- واکنش اکسیداتیو دامیناسیون 5- واکنش S- اکسیداسیون 6- احیاء عامل کربوئیل 7- احیاء گروه نیترو 8- احیاء گروه آزو 9 – احیاء گروه دی سولفید 10- هیدورلیزآمید
مشتقات پارا آمینوفنل :
1- آنیلین دارای اثر سمی بودده و این سمتی ناشی از تشکیل هموگلبین و ممانعت از انتقال اکسیژن می باشد در سال 1887 اثر ضد درد و ضد تب استانیلید کشف گردید . استانیلید در ابتدا مورد استفاده فراوان قرار می گرفت ولی چون این ترکیب نیز در بدن هیدورلیز شده و از ان مشتقات سمی نظیر آنیلین بوجود می آید دیگر به ندرت از آن استفاده می شود .
انیلین های هیدروکسیل دار به آمینوفنل ها معروف هستند و به علت سمیت کمتر مورد توجه قرار گرفته اند . پاراآمینوفنل دارای سمیت کمتر از دو ایزومر دیگر آن یعنی ارتوومتا آمینوفنل می باشد این ترکیب علی رغم دارا بودن اثر ضد درد و تب مصرف مستقیم آن مجاز نیست .
با استیله نمودن گروه آمین جسمی به نام N استیل پاراآمینوفنل یا استامینوفن بدست می اید که یک داروی مسکن و یک تب بر نسبتاً خوب است .
چون بار منفی با حلقه رزونانس می دهد در نتیجه H دهنده خوبی است که در نتیجه ما در اینجا فقط ارتووپارا داریم که تنها پارا را خالص سازی می کنیم .
مشتقات پیرازول :
(5 پیرازول و 3و 5 پیرازولیدن دی ان ) با وجود این که مدت زیادی از ورود مشتقات پیرازول به بازار دارویی گذشته است هنوز هم بعضی از این ترکیبات جزء مهمترین داروهای ضد درد ضد تب و ضد التهاب می باشد . پیرازولونها در طبیعت وجود نداشته و همگی از راه سنتز بوجود می اید .
داروی فنازول دارای اثر ضد درد و تب بر بوده است و به ندرت از آن به عنوان داروی ضد روماتیسم استفاده شده است .
آمینوفنل ها دارای اثر ضد تب ضد درد و ضد روماتیسم می باشد عمدتاً در کبد بکار می رود .
پیرازولیدن دی ان ها :
اولین بار به منظور تغییر حلالیت آمینوفنازول از ترکیبی به نام فنیل بوتازون استفاده می شده که این ترکیب به صورت مخلوط با آمینوفنازون قادر به افزایش حلالیت می باشد و به این ترتیب فراورده داروئی ایزگاپیرین بدست آمده است . بعدها ثابت شد که خود فنیل بوتازون دارای اثر فارموکولوژیکی بسیار قوی بوده و به این ترتیب این ترکیب که دارای ساختار 3 و 5 پیرازولیدین دی ان می باشد وارد بازار گردید .
فنیل بوتازون :
فنیل بوتازون با نام فروش بوتازولیدین برای معالجه بیماریهای حاد و مزمن مفاصل دردهای روماتیسمی عضلات و نقرس مورد استفاده قرار می گیرد . فنیل بوتازون را بایستی با احتیاط مصرف نمود چون عوارض جانبی آن زیاد بوده و در روزهای بالا التهاب معده و خونریزی به همراه دارد . ضد دردهای خانواده آنترا لینیک اسید :
اسیدآنترالینیک خود به عنوان دارو قرار نگرفته است ولی از مشتقات قدیمی آن مانند مفنامیک اسید نیفلومیک اسید و ترکیبات جدیدترین از ان مانند کلونیکسین و ضد تب های مناسب استفاده می شود . قدمت اثر ضد التهابی یک ترکیبات مشابه آمینوفنازون بوده و اثر ضد درد آنها مقوی تر از ضد التهاب آن می باشد از مفنامیک اسید برای کاهش و تسکین انواع دردها و از نیفلومیک اسید برای دردهای روماتیسمی استفاده می شود .
مشتقات آریل الکلانوئیک اسیدها (مشتقات ایندول استیک اسید)
آریل الکلانوئیک اسید جزء داروهای ضد درد و ضد التهاب می باشند چون میزان مصرف برای آن بالا است آن مقداری که باید داده شود زیاد است هنگام دفع مشکل است و موارد مصرف را محدود می سازد .
ایندومتاسین که دارویی از این خانواده می باشد دارای اثرات ضد درد ضد تب و ضد التهاب می باشد .
داروهای ضد سرفه :
سرفه : رفلکسی است که محل و منشاء آن از حلق تا عمیقترین بخش های دستگاه تنفسی می باشد .
داروهای مسکن سرفه یا تضعیف کننده رفلکس سرفه (Antiussives)
الف) الکالوئیدهای تریاک و مشتقات آن :
مهمترین الکالوئید تریاک یعنی مورفین قادر به کاهش تحریک پذیری مرکز سرفه می باشد . تغییرات کوچک در مولکول مورفین باعث تغییرات قابل توجهی در اثر فارموکولوژیکی آن می گردد مشتقات کدئین اتیلین و فولکودئین که به این طریق بدست می ایند و یا ترکیب دی هیدروکدئین که از هیدروژنه نمودن کدئین حاصل می شود مستقیماً برروی مرکز سرفه اثر نموده و به این ترتیب آنتی توسیوهای با ارزشی می باشد .
ب) ترکیبات دارویی ضد سرفه غیر مخدر و سنتیک :
دکسرترومورفان : این ترکیبات n متیل مورفینال می باشد و در نتیجه از متیلاسیون لورفانول بدست می آید این ترکیبات دارای اثر ضد سرفه می باشد . و اعتیاد آورد نمی بشد .
داروهای خلط آور :
در بسیار از عوارض ریوی علت سرفه غلظت زیاد ترشحات خشکی مخاط و کمی ترشحات است در این حالت از داروهایی که موجب رقیق شدن یا افزایش ترشحات مخاطی می گردد و یا اینکه دفع و کنده شدن آن را اسان می نمایند استفاده می گردد .
گایاکل :
با سولفونیله نمودن گایاکل مخلوطی از دو ایزومر سولفونیک اسید مربوطه تهیه می شود که همراه پتاسیم آنها به نام پتاسیم سولفو گایاگل دارای اثر خلط آور می باشد . نمک پتاسیم این دو مشتق سولفونه شده و اثر خلط آور دارد .
گایفنوزین :
گایفنوزین یک خلط آور خوب می باشد و جزء مشتقات گایاکل محسوب می شود که این دارو در درمان سرفه های غیر خشک استفاده می شود .
برم هگزین :
داروی برم هگزین به دلیل دارا بودن عوارض جانبی ناچیز در برونشیت حاد و مزمن التهابات مزمن ریوی تاثیر می گذارد .
بیهوشی کننده های عمومی :
بیهوشی حالت از کار افتادگی موقت و یا فلج برگشت پذیر سلسله ای اعصاب مرکزی می باشد که در آن احساس درد عکس العملهای دفاعی احساس وجودی کشش عضلانی بطور موقت کاهش یافته و یا از بین می رود .
هوش برها به دو دسته کلی تقسیم می شوند :
1- هوش برهای استنشاقی 2- هوش برهای تزریقی
هوش برهای استنشاقی :
1- سیکلو پروپان : دارای اثر مشابه اتر می باشد مخلوط 3 تا 5% ان ضد درد بوده و مخلوط 5 تا 7 درصد آن ایجاد بیهوشی می کند برای انجام عمل جراحی از مخلوط 15% آن با اکسیژن استفاده می شود.
2- هیدورکربنهای هالوژن : در بین هیدروکربنهای هالوژنه کلرید اتیل و کلروفرم دارای اهمیت بیشتری می باشد .
3- هالوتان : ماده ای بی رنگ با بوی مشابه کلروفرم و مزه شیرین می باشد . سوازاننده می باشد و دارای نقطه جوش بالا است . هالوتان یک هوش بر سریع الاثر با قدرت هوش بری حدود 2 برابر قوی تر از کلروفرم و 4 بار قوی تر از اتر می باشد . از ساختارهای اتری به عنوان هوش بر استنشاقی میتوان از وینیل اتر و اترهای هالوژنه نام برد .
گزارش کارآموزی مراحل تولید دارو و ارزیابی کار و زمان در شرکت داروسازی
| دسته بندی | علوم پزشکی |
| بازدید ها | 0 |
| فرمت فایل | doc |
| حجم فایل | 112 کیلو بایت |
| تعداد صفحات فایل | 105 |
گزارش کارآموزی مراحل تولید دارو و ارزیابی کار و زمان در شرکت داروسازی در 105 صفحه ورد قابل ویرایش
فهرست
عنوان صفحه
1- مقدمه............................................................................................................... 2
2- تاریخچه شرکت............................................................................................... 4
فصل اول : انبارداری
1- انبار و انواع آن................................................................................................ 7
- انبار از نظر مواد و محصولات....................................................................... 8
- انبار از نظر چگونگی نقش و ماهیت عمل........................................................ 8
- انبار از نظر فیزیکی......................................................................................... 9
2- نقش انبار......................................................................................................... 9
3- اهمیت انبارداری.............................................................................................. 10
- انباردار............................................................................................................ 12
4- انبار مواد اولیه شرکت.................................................................................... 13
- انبارهای مواد اولیه ........................................................................................ 14
- تأمین کنندگان مواد اولیه................................................................................. 14
- کارکنان انبار مواد اولیه.................................................................................. 14
- محل سازمانی انبار مواد اولیه........................................................................ 15
- اهم وظایف انباردار......................................................................................... 15
- رعایت اصول ایمنی در انبار مواد اولیه.......................................................... 16
- وسایل کار در انبار مواد اولیه........................................................................ 17
- نظام خروج مواد اولیه از انبار مواد اولیه....................................................... 17
- روشهای انبار کردن........................................................................................ 17
- کارهای اداری انبار مواد اولیه........................................................................ 18
- گردش مواد در انبار مواد اولیه...................................................................... 19
5- انبار محصولات............................................................................................... 19
- وظایف انباردار................................................................................................ 19
- گردش محصولات در انبار محصولات........................................................... 20
6- انبار گردانی..................................................................................................... 21
فصل دوم: تولید
1- تولید و عملیات................................................................................................. 26
2- ماشین آلات شرکت......................................................................................... 27
3- استقرار ماشین آلات شرکت............................................................................ 28
- ویژگیهای استقرار ماشین آلات شرکت........................................................... 28
- معایب استقرار ماشین آلات شرکت................................................................. 29
4- محصولات شرکت........................................................................................... 30
5- نحوه تولید دارو............................................................................................... 31
- مراحل تولید شربت و قطره............................................................................. 31
- مراحل تولید قرص........................................................................................... 32
- مراحل تولید کپسول........................................................................................ 33
6- ساخت دارو..................................................................................................... 34
- روش ساخت شربت اکسپکتورانت.................................................................. 34
- روش ساخت قطره ویتامین A+D.................................................................... 35
- روش ساخت قرص الومینیوم MG.................................................................. 36
- روش ساخت کپسول ترامادول 50 میلی گرمی............................................... 37
فصل سوم : ارزیابی کار
1- بهره وری........................................................................................................ 39
- تاریخچه و مفهوم بهره وری........................................................................... 39
- آنالیز بهره وری.............................................................................................. 41
- اندازه گیری بهره وری.................................................................................... 43
- معیارهای بهره وری....................................................................................... 43
- عوامل مؤثر بر بهره وری............................................................................... 45
- بهره وری در صنعت....................................................................................... 46
- زمینه بهره وری.............................................................................................. 47
- برداشت کارگران از بهره وری....................................................................... 49
- عوامل مؤثر بر بهره وری............................................................................... 50
- راههای افزایش بهره وری.............................................................................. 52
2- ارزیابی کار...................................................................................................... 54
- ارزیابی کار وسیله مستقیم افزایش بهره وری................................................ 54
- چرا ارزیابی کار سودمند است؟...................................................................... 56
- فنون ارزیابی کار و ارتباط آنها با یکدیگر....................................................... 60
- شیوه اصلی ارزیابی کار ................................................................................ 62
3- ارزیابی روش (تعریف و هدفها)...................................................................... 64
- شیوه اصلی ارزیابی روش.............................................................................. 65
- ثبت بررسی، ایجاد (ثبت واقعیات)................................................................... 67
- نمودار خلاصه فرآیند...................................................................................... 68
- نمودارهای گردشی فرآیند.............................................................................. 70
- مثالی برای نمودار گردشی فرآیند................................................................... 74
- بررسی انتقادی: فن پرسش و پاسخ................................................................ 75
- پرسشهای اولیه............................................................................................... 76
- پرسشهای ثانویه............................................................................................. 78
- ایجاد روش اصلاح شده.................................................................................. 80
- مثالی برای روش اصلاح شده......................................................................... 82
4- ملاحظات کلی در مورد کارسنجی................................................................... 85
- مقصود از کارسنجی....................................................................................... 86
- موارد استفاده کارسنجی................................................................................. 92
- شیوه اصلی کارسنجی..................................................................................... 93
- فنون کارسنجی................................................................................................ 95
- منابع و مأخذ.................................................................................................. 96
مقدمه
در این پروژه ما در صدد آشنایی با چگونگی تولید دارو از زمان ورود مواد اولیه تا زمان تولید، بسته بندی و فروش و خروج داروی تولید شده از شرکت بودیم. برای این منظور کار خود را از انبار مواد اولیه که محل ورود مواد به شرکت بود، شروع کردیم. و چگونگی تحویل مواد اولیه، قرنطینه، آزمایش روی مواد، نگهداری، توزین و تحویل به بخش تولید را مورد مشاهده و ثبت قرار دادیم.
واحد تولید دومین مکانی بود که اصلی ترین قسمت کار یعنی تولید دارو در آنجا صورت می گرفت این واحد خود به سه بخش تولید مایعات، جامدات و آنتی بیوتیک تقسیم می‌شد که شرح تولید هر کدام در بخش تولید ذکر خواهد شد.
و در نهایت انبار محصولات وجود داشت که محل نگهداری داروهای تولید شده و تحویل آن به شرکتهای پخش مواد دارویی جهت توزیع در سطح کشور می باشد.
هدف از انتخاب این پروژه علاقه به آشنایی با چگونگی تولید دارو بود. زیرا این بخش تولیدی کمتر مورد توجه متخصصان صنعت بوده است و بنده در طول تحصیل هیچگاه ندیده ام که از داروسازی به عنوان یک صنعت اسمی برده شود یا مثالی ذکر گردد. و بیشتر دانشجویان رشته های شیمی، داروسازی، آزمایشگاهی، میکروبیولوژی و رشته های مرتبط با آنها به کارآموزی و تحقیق در این صنعت می پردازند. در حالی که یکی از صنایع بسیار مهم و حیاتی کشور می باشد که یکی از ابزارهای حفظ بهداشت و سلامتی جامعه به شمار می آید.
ضمن کار و مطالعه در مورد چگونگی تولید دارو با توجه به اهمیت ارزیابی کار و زمان در موسسات تولیدی و به پیشنهاد شرکت، روش سنجی و زمان سنجی در این شرکت را نیز مورد بررسی قرار دادم. که مباحث مربوط و فعالیتهای انجام شده در بخش ارزیابی کار و زمان ذکر می شود.
امید است که با آشنایی بیشتر دانشجویان صنعتی این بخش تولیدی و همت صاحبان این صنایع به ایجاد ارتباط با موسسات تحقیق صنایع، شاهد رشد هر چه بیشتر این صنعت مهم و حیاتی در کشورمان باشیم و با افزایش توان کمی و کیفی تولید دارو این صنعت را به خودکفایی رسانده و از واردات آن که در شرایط بحرانی مشکلات عمده ای را برای ما به بار می آورد، بی نیاز باشیم.
تاریخچه شرکت :
این واحد تولیدی در سال 1347 و به نام «پارک دیویس» آغاز به کار کرد. تا پیش از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی این شرکت حجم تولید محدودی داشت و شرکت آمریکایی «وارنر لامبرت» 80 درصد سهام آن را در اختیار داشت.
انقلاب عظیم اسلامی کشور ما، که قویترین عامل شکوفایی صنایع دارویی در ایران بود، منجر به ملی شدن بسیاری از صنایع مهم گردید، و سازمان صنایع ملی ایران این شرکت را مانند بسیاری از شرکتهای دارویی دیگر، ملی اعلام کرد و مدیران دولتی را برای اداره آن منصوب نمود.
شرکت نام «الحاوی» را برای خود برگزید که برگرفته از نام دائرة المعارف بزرگ پزشکی حکیم عالیقدر ایرانی «زکریای رازی» بود و فعالیت خود را در سطح وسیعی آغاز نمود.
داروسازان، شیمیدانان و مدیران علاقمند و خبره، بهبود کیفیت و افزایش تولید را سرلوحه کار خود قرار دادند. و به این ترتیب خطوط جدید تولید قرص، کپسول و شربت نصب و راه اندازی شد.
آزمایشگاه های کنترل کیفیت با نظارت دقیق بر تمامی مراحل تولید، کیفیت را تا حد قابل قبولی بهبود بخشیدند، و شرکتی که تولید سالانه آن از پنج میلیون قطعه تجاوز نمی کرد، در حال حاضر تولید خود را به دهها میلیون قطعه افزایش داده است. این شرکت در کنار فعالیتهای داروسازی اقدام به طراحی و تاسیس کارخانه شیمیداروئی «امین» در اصفهان نموده است.
در سالیان اخیر با توجه به رویکرد دولت جمهوری اسلامی ایران به خصوصی سازی صنایع، بخش عظیمی از سهام شرکت «51%» به کارکنان آن واگذار شده است و تنها «49%» سهام در اختیار سازمان صنایع می باشد و در حال حاضر این شرکت بصورت «شرکت سهامی عام» اداره می شود.
شرکت در کیلومتر 11 جاده مخصوص کرج و در فضایی به وسعت بیش از 5/1 هکتار بنا شده است. و 200 نفر پرسنل آن در بخشهای تولیدی، اداری و مدیریتی شرکت مشغول کار می باشند.
انبار و انواع آن
انبار داری یک خدمت اقتصادی است و عبارت از نگهداشتن کالا از قبیل مواد، محصولات، ملزومات و غیره به منظور عرضة بموقع آن یا گسترش دادن مدت عرضة آن است، به نحوی که آنها برای مدت بیشتری در دسترس و آماده برای مصرف باشند. در اقتصاد هر کشوری انبارها حلقه هائی از زنجیره تولید، انتقال، توزیع و مصرف اند و نقش اتصال و واسطه را در انتقال محصولات از مناطق تولید به مراکز توزیع کلی و سپس توزیع محلی و بازارهای مصرف بر عهده دارند. محصولات در مراحل تولید، انتقال و توزیع در جاهایی به نام انبار متوقف می شوند. بخشی از بهائی را که هر مصرف کننده برای هر محصولی می پردازد هزینه های انبارداری آن محصول را در گذشته تشکیل می دهد.
اصولاً به محل و فضایی که یک یا چند نوع کالا از هر قبیل (تجاری، صنعتی، مصرفی، مواد اولیه یا فراورده های مختلف) نگهدرای می شود، «انبار» اطلاق می کنند. از ترکیب چند انبار یک «مخزن» (دپو) به وجود می آید. تعداد انبارها و مخازن هر سازمان به نوع و کیفیت کالاها و نیازهای سازمان و نیز حدود تأثیر آنها در دستیابی به هدفهای موردنظر بستگی دارد.
انبارها را به طرق مختلف تقسیم بندی می کنند:
1- از نظر نوع مواد و کالاهای نگهداری شده
2- از نظر چگونگی و ماهیت عمل
3- از نظر فیزیکی یا شکل ساختمانی
از نظر مواد و محصولات که در انبار نگهداری می شود
مواد و کالاها در بدو امر به شکل جامد، مایع و گاز هستند و انبارداری هر یک به شیوة خاصی انجام می شود. علاوه بر شکل و حالت مواد، شرایط و خصوصیات مواد و کالا در نوع انباری که برای نگهداری آن موردنیاز است و تدابیری که به کار می رود، در آن شیوه تأثیر دارد. از این رو، انبار به صور زیر تقسیم می شود:
الف- انبار مواد و کالاهای معمولی،
ب- انبار مواد قابل اشتعال و انفجار،
پ- انبار مواد و کالاهای فاسد شدنی،
ت- انبار مواد شیمیائی و سموم،
ث- انبار مواد فله ای.
از نظر چگونگی نقش و ماهیت عمل
با توجه به محل و موقعیت انبار، نحوة ساختمان انبار، تأسیسات موردنیاز، تنوع مواد و کالاهایی که وارد انبار می شود، میزان حجم یا وزن موادی که در طی زمان معینی به انبار داخل یا از آن خارج می شود، همچنین موقعیت انبار در ارتباط با فعالیتهای اقتصادی جامعه، انبارها را به صورت زیر تقسیم بندی کرده اند:
1- انبارهای گمرکی و ترانزیت،
2- انبارهای توزیع کلی و محلی (سراها و تیمچه ها)،
3- انبارهای سازمانها و کارخانه ها.
از نظر فیزیکی یا شکل ساختمانی
انبار از نظر فیزیکی یا شکل ظاهری به سه صورت زیر است:
1- انبارهای پوشیده- چنین مکانی از چهار طرف بسته و دارای سقف، دیوارها، در و وسایل ایمنی و اطفای حریق کامل و ساختمان آن عمدتاً به صورت «سوله» است.
2- انبارهای سرپوشیده- این انبار به صورت بارانداز است و فقط سقف و عمدتاً سکو دارد. بدین ترتیب که اطراف آن باز و فاقد دیوار و حفاظ جانبی است و مواد و کالا را فقط از بارندگی و تابش مستقیم نور خورشید محافظت می کند. معمولا مواد و کالاهایی که از کامیون یا قطار تخلیه می شوند در این انبارها به طور موقت نگهداری و سپس به محلهای دیگر حمل می گردند. به این انبارها «هانگارد» هم می گویند.
3- انبارهای باز یا انبار فضای باز- این انبار به شکل محوطه باز است و معمولاً برای نگهداری کالاهائی که بسته بندی محکمی دارند، ماشین آلات و لوازم سنگین و نیز مواد و مصالح ساختمانی (که زیر بارندگی و آفتاب به زودی آسیب نمی بینند) مورد استفاده قرار می گیرد.
نقش انبار
نقش اصلی انبار حفاظت از مواد و کالاهاست. در پاره ای موارد در انبار عملیات باز کردن مواد و کالاها و تقسیم و توزین آنها و آماده کردن برای توزیع بین واحدهای مختلف سازمانی، نیز انجام می پذیرد. در واقع انبار حالت بارانداز را دارد و محل استقرار موقت یا دریافت و پخش کالاهاست و عمدتاً هیچ گونه ارزش افزوده ایجاد نمی کند بلکه کانون ایجاد هزینه است.
در انبار اعمال فیزیکی از قبیل تحویل گرفتن مواد و کالاها، حمل و نقل، جایگزینی، توزیع و تحویل مواد و کالاها، همچنین اعمال اداری و دفتری لازم برای کنترلهای موجودی و مالی از قبیل ثبت در دفاتر و کارتها انجام می شود. در واقع نگهداری و تحویل مواد و کالاها شامل کنترل اقلام (کنترل جنسی) و نیز کنترل مالی و تحویل و تحولات فیزیکی کالا در انبار انجام می شود. بیشتر سوء استفاده ها فساد اداری و مالی در انبارها رخ می دهد که با ایجاد سیستم صحیح انبارداری می توان از بروز آن پیشگیری کرد.
اهمیت انبارداری صحیح
ایجاد یک نظام صحیح انبارداری در سازمانها (بویژه سازمانهای بازرگانی و صنعتی) باعث سودآوری و متضمن مزایای زیادی است که در زیر به پاره ای از آنها اشاره می شود.
1- دریافت، استقرار، حفاظت و در دسترس قرار دادن مواد و کالاها در انبار به طرز درست و بسرعت و به آسانی اجرا می شود و نیازهای بخشهای مختلف سازمان بموقع فراهم می گردد.
2- با نظارت دقیق بر موجودیهای انبار، از افزایش بیش از اندازه و حد تعیین شده مواد و کالاها در انبار جلوگیری و در نتیجه از ضرر و زیانهای ناشی از تغییر قیمتها یا خرابی و فساد مواد و کالاها بر اثر گذشت زمان جلوگیری می شود.
3- از سفارشات مضاعف و تکراری که در اثر بی توجهی به مواد و کالاهای سفارش شده قبلی و بین راهی یا فقدان آگاهی از موجودیهای انبار رخ می دهد، جلوگیری می شود.
4- تعیین میزان موجودی مواد و کالاها در انبار و میزان مصرف و در نتیجه نوع و مقدار خرید آنها در زمانهای مختلف به نحو صحیح محاسبه و در نتیجه در بودجه خرید صرفه جویی می شود. این امر عملیات حسابداری صنعتی (قیمت تمام شده) را نیز تسهیل می کند.
5- اطلاعات موردنیاز مدیران در زمینة میزان موجودیها و مصرف مواد و کالاها در هر زمان به نحو احسن تأمین می شود.
6- باعث تسهیل عملیات شمارش، موجودی گیری و صورت برداری عملی از موجودیها (انبار گردانی)، همچنین تعیین ارزش موجودی جنسی در پایان سال (و تعیین ارزش میزان مصرف کالاها طی سال) که کار پرزحمت و پرخرجی است می گردد.
7- با خرید به مقدار مقرون به صرفه، از راکد شدن سرمایه در گردش به سبب نگهداری بیش از حد موجودی جلوگیری و در نتیجه باعث تسریع جریان نقدینگی سازمان می شود.
8- صدور بموقع قبض انبار (برگ رسید مواد و کالا به انبار) سبب تسهیل پرداخت مبلغ مواد و کالا به فروشنده و عملیات حسابداری می شود.
انباردار
انبارداری حرفه ای بسیار فنی، تخصصی، پرمسئولیت و چند بعدی است. انباردار حافظ اموال سازمان، یعنی بخش مهمی از داراییهای سازمان است. متأسفانه بسیاری از مدیران پی به ارزش و اهمیت این حرفه نبرده و نسبت به آن کم مهری روا داشته اند.
انباردار واقعی به کسی گفته می شود که دارای مشخصات زیر باشد:
1- اطلاعات علمی و عملی کافی از مواد، لوازم و کالاهای مورد مصرف یا مورد عرضه و فروش سازمان، که لازمست در محلی به نام انبار محافظت شود، داشته باشد.
2- توانایی اداره و نگهداری انبار به نحو موثر و سودمند را داشته باشد.
3- توانایی مباشرت و نظارت قابل توجه نسبت به درخواستهای رسیده و صدور کالا و بالاخره اطلاعات کافی از میزان موجودیها و محل مصرف آنها را داشته باشد.
4- در ترتیب دادن و چیدن کالاها و همچنین در نقل و انتقال داخلی آنها حسن سلیقه داشته باشد و از مناسبترین و با صرفه ترین وسیلة مکانیکی یا هر نوع وسیلة دیگر در انتقال داخلی اجناس استفاده کند.
5- در طبقه بندی مواد و کالاها، کدگذاری و نگهداری آنها و نیز ترتیب محل انبار کردن مواد و کالاها با در نظر گرفتن و دسترسی به محلهای مصرف، مهارت کافی داشته باشد، به نحوی که بتواند با کمترین هزینه و آسانترین وسیله و شیوة حمل و نیز رعایت اصول ایمنی و حفاظتی، آن مواد و لوازم را به محل تحویل یا مصرف برساند.
6- در تشخیص زمان سفارش هر ماده یا کالا و مقدار اقتصادی سفارش دقت به خرج دهد، به نحوی که وقفه ای در عملیات پیش نیاید و موجودی غیرضروری هم هرگز گردآوری و نگهداری نشود.
7- آمادگی پذیرش مسوولیت مالی داشته باشد.
8- خود را به رعایت اصول امانت داری و حفظ منافع سازمان مربوط موظف بداند.
9- گزارشهای هر دوره عملکرد انبارها را- به ترتیبی که اطلاعات آماری قابل استفاده از میزان ورود و صدور هر ماده و کالا را نشان دهد- برای مدیریت سازمان تنظیم و ارایه کند.
10- از روشها و فنون جدید انبارداری اطلاع کافی داشته باشد و در طرز استفاده از روشها و تسهیل امور از خود ابتکار شخصی نشان دهد.
11- از تدابیر ایمنی و بهداشت صنعتی آگاهی کافی داشته باشد.
انبار مواد اولیه شرکت
این شرکت دارای انبارهای متعددی مانند انبار مواد اولیه (انبار مواد، بشکه ها، ضایعات، الکل، خدمات، پوکه های کپسول و سردخانه)، انبار محصولات، انبار بسته بندی، انبار ملزومات می باشد که با توجه به موضوع پروژه ما فقط به بحث درباره انبار مواد اولیه و انبار محصولات می پردازیم.
آنالیز بهره وری
در ادبیات مدیریت در ارتباط با بهره وری به دو مسئله مهم توجه گردیده است که عبارتند از :
1- میزان ستاده سازمان از منابع مصرف شده
2- میزان دستیابی سازمان به اهداف خود
به بیان دیگر و بقول آقای دراکر «خوب کار کردن» و «کار خوب کردن» ترجمان این دو مفهوم می باشند. یعنی اینکه به منظور افزایش بهره وری در سازمان نه تنها می باید کوشید تا از منابع مصرف شده اعم از نیروی انسانی، مواد، ماشین آلات، انرژی و … بیشترین ستاده را بدست آورد بلکه می باید در ساختاری سیستماتیک خروجی تک تک واحدهای سازمان را در راستای اهداف تبیین شده آن هدایت نمود. توجه به این مسئله از آن رو حائز اهمیت است که در مواردی ممکن است با افزایش خروجی های سازمان که در واقع در راستای تامین اهداف نمی باشند مواجه گردیم. بر این اساس دو مفهوم در ادبیات مدیریت شکل گرفت:
1- کارائی- این عبارت شاخصی برای اندازه گیری چگونگی بهره برداری از منابع سازمان با توجه به نسبت ستاده به داده می باشد. واضح است که زمانی مقدار نسبت افزایش می یابد که یا صورت آن افزایش یابد و مخرج آن ثابت باشد، یا صورت ثابت بوده و مخرج کاهش یابد و یا مجموعه تغییرات افزایش صورت بیش از تغییرات افزایشی مخرج باشد و یا اینکه تغییرات کاهشی صورت کمتراز تغییرات کاهشی مخرج باشد.
2- اثربخشی- این مفهوم 50 سال پیش توسط آقای دراکر مطرح شد و مراد از آن ، پاسخ به این پرسش است که آیا نتایج حاصله از یک سیستم در جهت هدفهای موردنظر می باشد یا نه؟ چنانچه نتایج حاصله از یک سیستم در جهت تامین هدفهای موردنظر باشد می توان گفت که اثر بخش بوده و در غیر این صورت غیراثر بخش می باشند.
با توجه به تعاریفی که از کارایی و اثربخشی ارائه گردید، بهره وری را می توان به مفهوم افزایش کارایی هایی در نظر گرفت که در جهت هدفهای از پیش تعیین شده و در واقع اثربخش باشند. بدین ترتیب می توان تعریف زیر را از بهره وری ارائه نمود:
«چگونگی تحقق مجموعه ای از اهداف مبین اثربخشی و چگونگی بکارگیری منابع جهت تحقق این اهداف مبین کارائی است و بهره وری دربرگیرنده این دو مفهوم است. یعنی نسبت تولید به ثمر رسیده به نهاده به کار رفته در آن.»
کارائی از این جهت برای سازمان و عملکرد آن مهم است که یک سازمان ممکن است اثربخش باشد و به اهدافش برسد ولی کارایی لازم را نداشته باشد. به عبارت دیگر رسیدن به اهداف شاید خیلی مشکل نباشد اما نکته مهم این است که سازمان باصرف چه منابع و هزینه ای به این مهم دست می یابد.
به همین ترتیب احتمال دارد که سازمان کارا باشد ولی اثربخش نباشد یعنی ضمن استفاده کارآ از منابع به اهداف خود دست نیابد.
اندازه گیری بهره وری
در بررسی چگونگی تغییرات بهره وری دو رویکرد عمده در ادبیات مدیریت مطرح است:
1- مقایسه سطوح بهره وری- در این رویکرد بهره وری یک بخش، یک سازمان و یک کشور را در مقایسه با بخش، سازمان و یا کشور دیگر سنجیده می شود و به طور نسبی وضعیت آن مشخص می شود.
2- مقایسه روند بهره وری- در این مورد همانگونه که از عنوانش پیداست بجای اینکه بهره وری یک سازمان با سازمان های دیگر مقایسه شود، با گذشته خود سازمان مقایسه می شود و بدین ترتیب می توان تغییرات روند بهره وری را در مقایسه بهره وری دوره های مختلف مشاهده نمود.
معیارهای بهره وری تولید
بدیهی است که برای سنجش بهره وری چه در رویکرد مقایسه سطوح و چه در رویکرد روندی می باید معیارهایی را به سنجش درآورد و آنها را با هم مقایسه نمود.
«وایلد در سال 1980 برای بهره وری سه بعد ارائه کرد که عبارت است از ماشین آلات. نیروی کار و مواد. تاکید وی بر این نکته است که نیل به حداکثر بهره وری از طریق بهره گیری از حداکثر منابع یا به حداقل رساندن ضایعات و خرابی ها امکانپذیر است»
وایلد برای سه معیار خود با توجه به منابع و اهداف مربوط به هر منبع ، جدولی را طراحی نموده است.
ارزیابی کار
ارزیابی کار چیست؟
ارزیابی کار چیست و چرا باید از بین بسیاری از روشهای مطرح شده به عنوان ابزار اصلی در حل مسئلة افزایش بهره وری به ارزیابی کار میپردازیم.
ارزیابی کار اصطلاحی کلی در مورد فنونی (به ویژه ارزیابی روش و کارسنجی است) که در بررسی همة زمینه های کار انسانی از آن استفاده می شود و به تحقیق سیستماتیک در مورد همة عواملی می پردازد که بر کارایی و صرفه جویی در وضعیت مورد بررسی، به منظور بهبود آن تاثیر می گذارد.
بنابراین ارزیابی کار ارتباط مستقیم با بهره وری دارد. ارزیابی کار اغلب به منظور افزایش بازده حاصل از مقدار معین منابع، با سرمایه گذاری اضافی مختصر یا بدون آن، به کار می رود.
ارزیابی کار سالها وسیعاً تحت عنوان «ارزیابی زمان و حرکت» شناخته می شد، ولی با پیشرفت این فن و به کارگیری آن در مورد گسترة وسیعی از فعالیتها، بسیاری متوجه شدند که این عنوان هم بسیار محدود و نارسا و هم برای توصیف موضوع ناکافی است.
ارزیابی کار: وسیلة مستقیم افزایش بهره وری
قبلا ملاحظه کردیم که عوامل موثر بر بهره وری در هر موسسه بسیارند؛ اهمیت این عوامل با توجه به ماهیت فعالیتهای صورت گرفته متفاوت است و این عوامل به یکدیگر وابسته اند. اکنون به این مسئله از زاویة دیگر می نگریم. تاکنون در بحث در مورد استفاده از روشهای مختلف افزایش بهره وری، هیچ اشاره ای به سرمایه گذاری عمده روی دستگاهها یا تجهیزات نشده است. فرض شده است که می خواهیم بهره روی با استفاده از منابع موجود افزایش یابد. بهره وری را تقریباً همیشه میتوان با سرمایه گذاری سنگین مالی روی دستگاهها و تجهیزات جدید و پیشرفته تا حد زیاد افزایش داد. اما این سوال مطرح است که با استفاده از فنونی از قبیل ارزیابی کار به منظور استفادة بهتر از منابع موجود در مقایسه با سرمایه گذاری روی دستگاههای جدید تا چه حد می توانیم انتظار افزایش بهره وری را داشته باشیم؟ هر گونه مقایسه ای که در شرایط کلی به عمل آید، فقط یک راهنمای تقریبی خواهد بود.
یکی از راههای افزایش بهره وری در بلندمدت ایجاد فرایندهای نو و نصب دستگاهها و تجهیزات جدیدتر است. با وجود این، چنین راه حلی مستلزم مصرف سرمایة سنگین است و چنانچه تجهیزات سرمایه ای در داخل قابل تولید نباشد، ممکن است سبب نقصان اندوخته های ارزی شود. علاوه بر این، چنانچه حل مسئلة بهبود بهره وری، اساساً از طریق دستیابی مداوم به تکنولوژی پیشرفته صورت گیرد، ممکن است این امر مانع کوششهایی شود که به توسعه ایجاد مشاغل جدید کمک می کند. از طرف دیگر، ارزیابی کار، به حل مسئلة افزایش بهره وری از طریق تحلیل سیستماتیک عملیات، فرایندها، و روشهای کاری موجود به منظور افزایش کارایی آنها توجه دارد. بنابراین ارزیابی کار معمولا به افزایش بهره وری با مصرف سرمایة اضافی مختصر یا بدون مصرف هیچگونه سرمایة اضافی کمک می کند.
چرا ارزیابی کار سودمند است؟
هیچ موضوع جدیدی در زمینه بررسی و اصلاح عملیات در محل کار وجود ندارد؛ مدیران خوب از زمانی که برای نخستین بار کار انسانی به مقیاس وسیع سازمان یافته است، پیوسته به امر بررسی و اصلاح آن می پرداخته اند. مدیران دارای استعداد برجسته- تیزهوش- همیشه قادر به ایجاد پیشرفتهای فوق العاده بوده اند. متأسفانه چنین به نظر می رسد، که هیچ کشوری دارای تعداد کافی از مدیران لایق نیست. ارزش عمدة ارزیابی کار بر این واقعیت استوار است که از طریق آن مدیر می تواند با عملی ساختن روشهای سیستماتیک به نتایجی همانند یا حتی بهتر از آن دست یابد که مدیری بسیار هوشمند، ولی کمتر متکی به اصول، قادر به کسب آن در گذشته بوده است.
ارزیابی کار به این علت موفق است که دارای روشی سیستماتیک، هم در بررسی مسائل مورد تحقیق و هم در فراهم ساختن راه حل مسائل است. بررسی سیستماتیک عملی وقتگیر است. بنابراین لازم است که تقریباً در همة کارخانه ها، بجز کوچکترین آنها، وظایف مربوط به انجام ارزیابی کار را از وظایف مدیریت جدا کنیم. مدیر کارخانه یا سر کارگر در کار روزمرة خود، با آن همه مسائل انسانی و مادی که در پیش رو دارد، هرگز برای مدت طولانی آزاد و فارغ از کار نخواهد بود. وی، هر اندازه هم که مدیری لایق باشد، به ندرت می تواند به طور دائم زمانی طولانی را بی وقفه به بررسی تنها یک فعالیت در سطح کارخانه اختصاص دهد؛ یعنی اینکه، تقریبا همیشه کسب همه اطلاعات درباره آنچه که در جریان آن فعالیت پیش می آید برای او غیرممکن است. اطمینان از اینکه هر
گونه تغییر روش کار بر اطلاعات دقیق استوار است و لذا کاملاً موثر واقع خواهد شد، جز با شناخت همه واقعیتها ممکن نیست. این واقعیتها فقط با مراقبت و بررسی مستمر در محل کار یا در مکانی که فعالیت در آن صورت می گیرد، دست یافتنی است؛ یعنی اینکه، مسئولیت ارزیابی کار باید همیشه بر عهدة کسی نهاده شود که قادر به تصدی آن به طور تمام وقت و بدون بر عهده داشتن وظایف مستقیم مدیریت باشد؛ شخصی که در رده های کارمندی باشد و نه در مقام مدیر. ارزیابی کار وسیله ای است در خدمت مدیریت و سرپرستی.
پیش از این به طور خیلی خلاصه بعضی از وجوه ماهوی ارزیابی کار و دلایل ارزشمند بودن آن را در جایگاه وسیله ای در خدمت مدیریت مورد بحث قرار دادیم. دلایل دیگری نیز وجود دارد که باید آن را به موارد فوق اضافه کرد. این دلایل به طور خلاصه عبارتند از :
1. ارزیابی کار وسیله ای است برای افزایش کارایی تولیدی (بهره وری) یک کارخانه یا واحد عملیاتی با تجدید سازمان کار ، یعنی روشی است که معمولا مستلزم سرمایه گذاری اندک یا عدم سرمایه گذاری روی دستگاهها و تجهیزات است.
2. ارزیابی کار مبتنی بر اصول است، و به کارگیری آن این اطمینان را به وجود می آورد، که هیچ عامل موثر بر کارایی عملیات، در تجزیه و تحلیل عملیات اولیه یا در ارائة عملیات جدید نادیده گرفته نشده است، و اینکه همة داده های مربوط به آن عملیات در دسترس است.
3. ارزیابی کار دقیقترین وسیله ای است که تاکنون برای تعیین استانداردهای انجام کار مورد استفاده قرار گرفته است و برنامه ریزی و کنترل موثر تولید به آن بستگی دارد.